Projekt „Centrum Kompetencji Niematerialnego Dziedzictwa Kulturowego. Kontynuacja”, koordynowany przez Miejsko-Gminną Bibliotekę Publiczną w Uniejowie, nabiera rozpędu.
Tegoroczna edycja, współfinansowana przez Ministerstwo Kultury i Dziedzictwa Narodowego w ramach programu „Kultura ludowa i tradycyjna 2025”, zakłada tworzenie platformy wymiany wiedzy i doświadczeń między naukowcami, depozytariuszami tradycji, samorządowcami oraz przedstawicielami instytucji kultury. Szczególną wartością przedsięwzięcia jest jego ogólnopolski charakter oraz odniesienie do bieżących wyzwań – w tym aktualnych polskich wpisów na Listę Reprezentatywną Niematerialnego Dziedzictwa Kulturowego oraz do Rejestru Dobrych Praktyk UNESCO.
Trzy panele w Uniejowie
16 września w sali konferencyjnej Miejsko-Gminnej Biblioteki w Uniejowie odbyły się trzy ważne panele, które stały się okazją do wymiany wiedzy i doświadczeń, a także ożywionej dyskusji w gronie osób związanych z ochroną niematerialnego dziedzictwa.
Panel 1: Krajobraz kulturowy
Pierwszą dyskusję – „Krajobraz kulturowy – integracja dziedzictwa niematerialnego, przyrodniczego i materialnego w rozwoju turystyki kulturowej” – poprowadził prof. Bogdan Włodarczyk przy współpracy z Markiem Markowskim (szopkarstwo) oraz Januszem Marzewskim (kultura bartnicza). W trakcie rozmowy podkreślano, że krajobraz kulturowy powstaje poprzez ingerencję człowieka w przestrzeń przyrodniczą, najczęściej przez dodawanie do niej nowych elementów. Nie jest on jednak jedynie skutkiem przemian, ale także efektem współwystępowania różnorodnych zjawisk. Ma charakter relacyjny, gdyż kształtuje się w wyniku kontaktu człowieka z przestrzenią geograficzną. To także wyraz „tradycji miejsca” z własną historią, a jego odbiór odbywa się przede wszystkim przez symbole i wrażenia – obrazy, kolory, zapachy, dźwięki czy wartości, jakie nadają mu mieszkańcy i odwiedzający.
Panel 2: Komercjalizacja i zagrożenia
Drugi panel – „Komercjalizacja i inne zagrożenia dla dziedzictwa w aspekcie etyki” – rozpoczęła prezentacja prof. Katarzyny Smyk, prowadzona we współpracy z Anną Straub (plecionkarstwo), dr. Andrzejem Szoką (Muzeum Historyczne Miasta Krakowa) oraz Marii Pełką (dywany kwiatowe na procesje Bożego Ciała).
Prof. Smyk wskazała na cztery główne grupy zagrożeń dla niematerialnego dziedzictwa, spośród których szczególnie istotne dla polskich realiów są: komercjalizacja, komodyfikacja oraz nadmierny ruch turystyczny, powiązany z czerpaniem zysków z tradycji. Podkreśliła, że konieczne jest ustanawianie przez depozytariuszy tzw. „warunków brzegowych” – granic, które pozwalają określić, kiedy zmiany idą za daleko i grożą zatraceniem autentyczności.
Panel 3: Strategia komunikacji
Ostatni z wrześniowych paneli, zatytułowany „Strategia komunikacji w zakresie wpisów na krajowe listy NDK i UNESCO oraz skuteczne metody przekazywania wartości dziedzictwa”, poprowadził Andrzej Szoszkiewicz we współpracy z Wojciechem Świątkowskim (plecionkarstwo) i Renatą Ćwik (Tarnogrodzki Ośrodek Kultury).
Na początku Andrzej Szoszkiewicz omówił najnowszą sytuację związaną z oczekiwanym wpisem plecionkarstwa na Listę Reprezentatywną UNESCO oraz zalecenia dotyczące komunikacji tego procesu. Następnie Wojciech Świątkowski podsumował dotychczasowe działania plecionkarzy w zakresie informacji i promocji.
W trzeciej części Andrzej Szoszkiewicz przedstawił wyniki ankiety wśród osób zaangażowanych w program Sejmików wiejskich zespołów teatralnych – kompleksowego modelu ochrony niematerialnego dziedzictwa kulturowego, nominowanego przez Polskę do Rejestru Dobrych Praktyk UNESCO, którego wpis planowany jest w 2026 r. Prelegent zaproponował także unikatowe cechy tej dobrej praktyki, które można wykorzystać w strategii komunikacji, oraz wskazał kanały i narzędzia komunikacyjne, z których warto skorzystać, aby skutecznie upowszechniać wiedzę o tym programie.
Panel majowy o nowych technologiach
Warto przypomnieć, że pierwszy z zaplanowanych paneli – „Nowe technologie w ochronie dziedzictwa” – odbył się już 8 maja 2025 r. w sali warsztatowej Centrum „Spycimierskie Boże Ciało”. Prowadził go Wojciech Miedziocha z Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej, a współprowadzącymi byli Jędrzej Kałużny z Centrum „Spycimierskie Boże Ciało”, Angelika Wochna z Muzeum Fabryki w Łodzi oraz Robert Miedziocha z Poligon Studio.
Żywe forum wymiany opinii
Po każdym panelu toczyła się ożywiona dyskusja. Uczestnicy zgodnie podkreślali, że tego typu spotkania stanowią doskonałe forum oddolnej debaty, angażującej zarówno depozytariuszy, jak i ekspertów.
Co dalej?
Wnioski i rekomendacje wypracowane podczas wszystkich paneli zostaną poddane konsultacjom i zaprezentowane podczas IX Seminarium Spycimierskiego w listopadzie 2025 r., a następnie opublikowane w Bazie Wiedzy w formie pliku PDF, dostępnego dla wszystkich zainteresowanych.
Dofinansowano ze środków Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego pochodzących z Funduszu Promocji Kultury
