Góra Kasztelańska
Przybyłym do wsi gościom trudno jest trafić do miejsca, w którym w średniowieczu znajdował się spycimierski gród. Wystarczy jednak spytać mieszkańców, którzy wskażą, którędy dojść do niewielkiego wzniesienia na skraju osady, zwanego dzisiaj „Górą Kasztelańską” lub po prostu „Górą”. Po dotarciu na miejsce zastaniemy jedynie puste pole. Dowodem na to, że mieszkali tutaj nasi przodkowie i kwitło życie, są liczne znaleziska archeologiczne, a o znaczeniu grodu wspominają kronikarze. Ponadto, aby samemu odkryć dawne tajemnice tej lokacji, warto mieć przy sobie smartfon z dostępem do internetu i obejrzeć wizualizacje stworzoną dzięki opracowaniu danych magnetycznych i obrazów lotniczych. Późniejszy rzut oka na pobliską górkę pozwoli nam na nowo odkryć miejsca, w których znajdowały się wały obronne, chaty mieszkańców i być może wieża mieszkalna lub inna siedziba, w której rezydował kasztelan spycimierski.
Czasy świetności
Spycimierski gród wymieniony jest już w 1136 r. w Bulli Gnieźnieńskiej jako ośrodek, z którego arcybiskupstwo gnieźnieńskie czerpało dziesięciny. Świadczy to o tym, że Spycimierz był lokalnym centrum administracji państwowej. Na jego czele stał kasztelan, wymieniany z imienia po raz pierwszy w 1236 r.
Założyciele Spycimierza wybrali lokalizację w dnie doliny Warty ze względu na naturalne walory obronne – przy niewiele wyższym stanie wód otoczenie, nad którą górował gród, było zalane. Atrakcyjne było również położenie grodu w pobliżu przeprawy przez Wartę, na ważnym szlaku komunikacyjnym biegnącym z Kalisza poprzez Spycimierz, Uniejów do Łęczycy i dalej przez Piątek do Łowicza.
Zalewane obszary nadawały się praktycznie tylko do hodowli. Obfitość wód i bliskość obszarów leśnych stwarzały dogodne warunki do rybołówstwa i myślistwa.
Malejące znaczenie
Wraz z końcem XIII wieku dotychczasowa organizacja grodowa zaczęła słabnąć, a urząd kasztelana stał się urzędem ziemskim. W XIV stuleciu gród przeszedł w ręce prywatne. Bezpośrednim końcem świetności grodu kasztelańskiego był rok 1331, kiedy został on najechany i spalony przez Krzyżaków. W 1348 r. Kazimierz Wielki przekazał gród arcybiskupowi gnieźnieńskiemu.
Szczegółowe badania udowodniły, że pierwotnie Spycimierz był grodziskiem pierścieniowatym, otoczonym wałem ziemnym, zwieńczonym drewnianą konstrukcją rusztową. Wysokość tych umocnień mogła wynosić nawet 5 metrów. Po spaleniu, w miejscu byłej warowni, wykorzystując resztki wału obronnego, usypano niewielki stożek, na którym wzniesiono drewniane umocnienia. W ten sposób powstał drewniany zameczek, a właściwie gródek stożkowy – motte, pełniący funkcję prywatnej siedziby. Z czasem znaczenie spycimierskiej kasztelanii zmalało na rzecz korzystniej położonego Uniejowa.
Opis góry kasztelańskiej z Spycimierzu z 1936 r.
Źródło:
Grodziska wczesnośredniowieczne Polski centralnej. Archeologiczne badania nieinwazyjne z lat 2013-2016, praca zbiorowa pod redakcją Aleksandra Andrzejewskiego i Jerzego Sikory, Łódź 2017.
Jan Skoiński, Spicymierz. Gród i kasztelania. Szkic historyczny, Łódź 1936.
Tadeusz Poklewski, Średniowieczna włość grodowa w średniowieczu. Obraz gospodarczy, Acta Archeologica Lodziensia, nr 24/1975.
Andrzej Nadolski, Spycimierz nad Wartą. Średniowieczny zespół osadniczy, Archeologia Polski, t. X, 1966.
