Powstanie parafii
Pierwsza wzmianka autorstwa Galla Anonima dowodzi, że w 1106 r. w Spycimierzu istniał kościół. Ponieważ jednak zbudowanie świątyni wiązało się z utworzeniem parafii, należy przyjąć, że parafia powstała przed 1106 r. i przynależała do dekanatu warckiego. Opiekę sprawowali kapłani diecezjalni. Istotną zmianę w statusie parafii przyniósł rok 1491, kiedy to wcielono ją do kolegiaty uniejowskiej i powierzono opiece kolegium mansjonarzy. Dopiero po 1865 r. Spycimierz otrzymał własnego proboszcza. Po 1818 r. parafia znalazła się w granicach diecezji kujawsko-kaliskiej, w dekanacie uniejowskim.
W czasie II wojny światowej ks. proboszcz Marian Chwiłowicz mimo ostrzeżeń nie opuścił swoich parafian, a wypędzony z plebanii przeniósł się do organistówki i stamtąd kierował placówką. Tam też aresztowali go Niemcy i wywieźli do obozu w Dachau, gdzie został zamordowany 27 lipca 1942 r.
Proboszczowie i administratorzy parafii Spycimierz
Ks. Henryk Wieczorek (V-IX 1945); ks. Lucjan Zielonkiewicz (1945-1958); ks. Karol Mendera (1958-1960); ks. Zenon Mateja (1960-1971); ks. Bronisław Karwowski (1971-1977); ks. Wojciech Krzywański (1977-1993); ks. Krystian Michalak (1993-1995); ks. Krzysztof Czyżak (1995-2000); ks. Maciej Dyoniziak (2000-2008); ks. Wojciech Kaźmierczak (2008-2017); ks. Dariusz Ziemniak (od 2017 r. do dziś).
Historia kościoła w Spycimierzu
Pierwsza wiadomość o świątyni przy grodzie spycimierskim pochodzi z roku 1106/7 i została odnotowana przez Galla Anonima, który wspominał abpa gnieźnieńskiego Marcina. Sam kościół musiał być zatem postawiony wcześniej. Informacje na temat pierwszej świątyni są bardzo skromne, ograniczają się jedynie do wspomnianych przekazów Galla: była drewniana z podcieniami.
Druga świątynia, ufundowana prawdopodobnie przez abpa gnieźnieńskiego po 1347 r., była konsekrowana, o czym świadczyły ślady na ścianach. W 1612 r. musiała już być bardzo stara, gdyż nawet najstarsi ludzie nie pamiętali, pod jakim wezwaniem powstała. Krótko przed tym rokiem wstawiono do niej nowy ołtarz pw. Matki Boskiej Częstochowskiej.
XVIII i XIX wiek
W aktach wizytacyjnych z 1728 r. podano, że świątynia nosi wezwanie Podwyższenia Krzyża Świętego, a dzień jej dedykacji obchodzono w niedzielę po św. Franciszku. Był to kościół drewniany, podłużnie orientowany, z wieżyczką-sygnaturką pośrodku. Trzeci ołtarz, pod wezwaniem św. Onufrego, wstawiono w 1728 r. W 1779 r. stan kościoła określono jako najmizerniejszy. Ściany były pokrzywione, sufit stary. Choć z jednej strony przedłużono i naprawiono dach z gontów, sygnaturka i zakrystia pozostawały w opłakanym stanie. W ołtarzu głównym pod wezwaniem Krzyża Świętego znajdował się malowany i złocony wizerunek Pana Jezusa Ukrzyżowanego. Był on otoczony szczególnym kultem jako słynący łaskami, o czym świadczyły liczne wota dziękczynne, które złupili najeźdźcy szwedzcy i złodzieje.
Zły stan świątyni sprawił, że w 1780 r. bp koadiutator kamieniecki Jan Mikołaj z Dembowej Góry Dembowski, wizytator kolegiaty uniejowskiej, działając z upoważnienia abpa Antoniego Kazimierza Ostrowskiego, polecił seniorowi mansjonarzy Wieczorkiewiczowi wystawienie nowej świątyni w Spycimierzu. Pewne pieniądze były już wtedy zebrane i zdeponowane u kanonika uniejowskiego – Szteina. Brakujące fundusze miała dostarczyć sprzedaż srebra, zapewne z darów wotywnych.
Nową świątynię zbudowano dość szybko – w latach 1783-84. Wtedy też prawdopodobnie przeniesiono tu dzwonnicę z Uniejowa. Stanął wówczas kościół drewniany (częściowo z drewna modrzewiowego) na podmurówce, bez żadnej kaplicy, z sygnaturką w kształcie kopuły. Poświęcenia kościoła dokonał ks. Jan Pigłosiewicz, kanonik uniejowski, na mocy upoważnienia konsystorza łowickiego. Kościół otrzymał prawdopodobnie stare wyposażenie oraz to samo wezwanie. Ołtarz główny z bardzo zniszczoną figurą Chrystusa ukrzyżowanego pomalowany był na czarno ze złoceniami. Stanęły w nim też dwie figury: św. Wojciecha i św. Stanisława. Po prawej stronie w ołtarzu św. Onufrego umieszczono wizerunek św. Marii Magdaleny. Obok ambony, po lewej stronie znajdował się ołtarz Matki Boskiej Częstochowskiej, a w jego górnej części umieszczono obraz Zwiastowania Najświętszej Maryi Panny. W 1863 r. srebrny krzyż przeznaczono na fundusz powstania listopadowego. Świątynia była dobrze wyposażona w paramenty liturgiczne. Ten wystrój zmienił się dopiero na początku XX w.
XX wiek
W 1920 r. wstawiono nowy krucyfiks, a stary umieszczono w tzw. ogrójcu. W prawym ołtarzu w 1929 r. umieszczono obraz Serca Jezusowego, który ufundowała Józefa Dzieciątkowska. Zasłaniano go obrazem św. Onufrego. W lewym ołtarzu zamontowano obraz św. Józefa, którym zasłaniano wizerunek Czarnej Madonny. Wtedy też przeprowadzono renowację zewnętrznej strony świątyni.
II wojna światowa
Druga wojna światowa to ciemny okres w dziejach świątyni i parafii. W roku 1943 Niemcy barbarzyńsko zburzyli kościół, a później spalili słynący łaskami krzyż, z którego ocalała jedynie Głowa Chrystusa.
Tak to opisuje jedna z parafianek: Jawią się przed moimi oczami obrazy chwil pełnych grozy, strachu, m.in. dramatyczne sceny grabieży naszego kościoła parafialnego. Nie pamiętam jaki to był rok, miesiąc i dzień (1943), ale niewątpliwie był to dzień wielkiego bólu w całej parafii, także w naszej rodzinie. Przy kościele w Śpicimierzu stał wielki drabiniasty wóz, zaprzężony w dwa kare konie. Kościół był otwarty: wynoszono sprzęty kościelne – sztandary, feretrony, krzyże i inne rzeczy. Nie pamiętam, kto to robił. W mojej pamięci pozostały dwie osoby: komisarz niemiecki i Polak z naszej parafii, który znał „ich” mowę. Ów komisarz trzymał monstrancję i usiłował wyłamywać z niej promienie, ale mu się to nie udawało… Przy wozie kręciło się kilkoro wystraszonych dzieci… Polak obecny przy grabieży ukradkiem, kiedy tylko się dało, podawał nam przeznaczone do wywiezienia przedmioty… Rodzice siedzieli smutni i zapłakani. Tato powiedział: „Sądny dzień! Może Bóg da, że kiedyś jeszcze będzie kościół i te przedmioty się przydadzą!”… Kościół w Śpicimierzu rozebrano, a z materiału rozbiórkowego wybudowano w Uniejowie „szlachtuz” – ubojnię zwierząt (s. Hanna Klata, Było – nie minęło. Gawęda o Śpicimierzu w: Ład Boży, dodatek do wydania Niedzieli nr 16/2000, s. 3).
Głowa Chrystusa
W spalonym w 1943 r. kościele zniszczony został łaskami słynący krucyfiks z pierwszej połowy XIV w. Ocalała z niego jedynie Głowa Chrystusa. Po wojnie przeniesiono ją do Muzeum Narodowego w Poznaniu. Tam też znajduje się do dziś, stanowiąc jeden z eksponatów w Galerii Sztuki Średniowiecznej.
Okres powojenny
W maju 1945 r. do Spycimierza przybył ks. Henryk Wieczorek. W latach 1945-46 postawiono świątynię drewnianą i pod dawnym wezwaniem. W 1948 r. dobudowano wieżę. W latach 1977-83 poddano ją gruntownej renowacji. Ołtarze boczne sprowadzono ze Skęczniewa.
Trzeba pamiętać, że drewniany kościół powojenny był zbudowany w trudnym okresie, z materiałów dostępnych w tamtym czasie i nie przedstawiał zbyt dużej wartości architektonicznej. Dlatego też, kiedy pochodzący ze Spycimierza Józef Gawłowski złożył ofiarę na budowę kaplicy pogrzebowej na cmentarzu, zrodził się pomysł budowy nowej murowanej świątyni.
Czasy najnowsze
Obecna świątynia powstała w latach 1986-1992 dzięki staraniom ks. proboszcza Wojciecha Krzywańskiego i przy dużym zaangażowaniu parafian oraz pochodzącego z tej parafii jezuity o. Floriana Pełki. Nowy kościół powstał wg projektu mgra inż. Jana Kopydłowskiego z Poznania. Jest murowany z cegły i pokryty blachą miedzianą. Polichromia to fresk mokry i sgrafitto wg projektu Gizeli Klaryski z Torunia i Jerzego Pasternaka z Krakowa. Freski nawiązują do wezwania świątyni i tysiącletniej obecności Kościoła w dziejach narodu polskiego.
W nastawę ołtarza głównego wkomponowano elementy wystroju dawnego kościoła, m.in. rzeźby: Bóg Ojciec (pocz. XVIII w.), Chrystus Ukrzyżowany (XVII/XVIII w.), figury Maryi, św. Jana Ewangelisty, św. Piotra i Pawła (XVIII w.), a także św. Stanisława Biskupa (poł. XVIII w.) i św. Floriana (XVII/XVIII w.). Poświęcenia świątyni dokonał 13 października 1992 r. ówczesny ordynariusz włocławski ks. bp Bronisław Dembowski. W kościele znajduje się szczególny dar papieski – marmurowe popiersie papieża Polaka, dzieło włoskiego artysty Albino Sirsiego, i relikwie Krwi Św. Jana Pawła II.
Opracował: Wojciech Kaźmierczak
proboszcz parafii w Spycimierzu w latach 2008-2017
